Dụng dược như dụng binh - Cùng xem cách người xưa dụng "binh dược" như thế nào qua bài thuốc cổ Tô tử giáng khí thang

Người xưa có câu “dụng dược như dụng binh”, binh có vũ khí giống như thuốc có dược tính, nếu dùng đúng sẽ có lợi cho đất nước, giúp cho quốc thái dân an. Dược cũng giống như vậy, “quý hồ tinh, bất quý hồ đa”, dụng dược cần tinh xảo chứ không cần nhiều, dùng đúng ắt “dược đáo bệnh trừ”, dùng sai không những không có lợi mà còn có thể gây tăng nặng bệnh tình. 

<Thái Bình Huệ Dân Hoà Tễ Cục Phương>  là một tác phẩm ghi chép các bài thuốc kinh điển trong dân gian đời nhà Tống (Trung Quốc), trong đó nghệ thuật dụng dược tinh chuyên của các bài thuốc cổ được đánh giá cao về cách phối ngũ và liều lượng chuẩn mực, góp phần làm nên những ý nghĩa sâu sắc của văn hoá y học phương Đông. 

Tô tử giáng khí thang là một bài thuốc nằm trong cuốn sách Thái Bình Huệ Dân Hoà Tễ Cục Phương, với thành phần gồm 10 vị thuốc:  Tô tử 15g, Bán hạ 15g, Chích cam thảo 6g, Tiền hồ 6g, Hậu phác 6g,  Đương quy 6g, Nhục quế 9g, Sinh khương 2 lát, Hồng táo 1 quả, Tô diệp 3g.

▪️ Quân dược: Tô tử - tác dụng giáng khí bình suyễn, trừ đàm chỉ khái
▪️ Thần: Bán hạ, hậu phác, tiền hồ - táo thấp hoá đàm, giáng khí chỉ khái 
▪️ Tá: Đương quy – dưỡng huyết nhuận táo; sinh khương, tô diệp – ôn trung tán hàn
▪️ Sứ: Cam thảo, hồng táo – ích khí hoà trung, điều hoà các vị thuốc trong bài. 

Các triệu chứng phù hợp với bài thuốc: Phương thuốc phù hợp với chứng suyễn do  “thượng thực hạ hư”, biểu hiện ho suyễn, thở không sâu, đờm nhiều bọt trắng, kèm theo các triệu chứng như lưng gối mỏi đau, hoặc người mệt mỏi, hoặc cơ thể phù thũng, chất lưỡi trắng, trơn bóng hoặc trắng dính, mạch huyền hoạt. 

Đối tượng phù hợp sử dụng Tô tử giáng khí thang: người cảm phong hàn, viêm phế quản, giãn phế quản, hen suyễn, phế khí thũng, bệnh tâm phế mạn nếu phù hợp các triệu chứng như trên thì đều có thể sử dụng. 

Ở bài thuốc này có 2 điều đặc biệt:

▪️ Đầu tiên, đây là bài thuốc chuyên trị chứng “thượng thực hạ hư”, mô hình “thượng thực hạ hư” cũng là một mô hình được Tào Tháo áp dụng rất nhiều trong các trận đánh, đó là dẫn dụ quân địch tập trung hết lên phía trên, để lộ tuyến phòng thủ yếu ớt phía dưới, ở đây  thượng thực do đàm khí thượng nhiễu tại phế khiến phế mất chức năng tuyên giáng, biểu hiện là ho suyễn, ngực đầy tức khó chịu, đờm trắng loãng lượng nhiều, đồng thời phía dưới thận dương hư suy, thận không nạp được khí, biểu hiện thường thấy lưng gối mỏi đau, ho suyễn khí nghịch, hít vào không sâu; 

▪️ Thứ hai, bài thuốc có chức năng “dẫn hoả quy nguyên”, mặc dù trong bài Tô tử giáng khí thang có tô tử, bán hạ, hậu phác, tiền hồ giáng khí bình suyễn, trừ đàm chỉ khái là chính, tuy nhiên còn một vị thuốc rất quan trọng là nhục quế, nhục quế vị cay, tính nhiệt giúp bồi bổ phía dưới, giúp thận “nạp khí bình suyễn” để trị hạ hư. 

Thuốc hen Phúc Hưng là thuốc điều trị được Bộ Y tế cấp phép, bào chế theo bài thuốc cổ phương “Tô tử giáng khí thang”, có gia giảm thêm vị thuốc Nam phù hợp với thể trạng người Việt.