Thuốc kháng histamin, dùng sao cho đúng?

 

 

Histamin là một trong những chất trung gian giữ vai trò quan trọng trong phản ứng dị ứng. Trong cơ thể, histamin có sẵn trong các mô như: da, phổi, niêm mạc miệng, dạ dày.

 

Histamin có 2 loại thụ thể: Thụ thể H1 và thụ thể H2 (H là chữ viết tắt của histamin). Khi cơ thể bị dị ứng, các tác nhân gây dị ứng sẽ tác động lên phức hợp protein và giải phóng ra histamin dạng tự do, chúng gắn kết vào những vị trí nhạy cảm (gọi là thụ thể histamin).

 

Khi histamin tự do gắn vào thụ thể H1 sẽ gây ra các hiện tượng dị ứng trên da (ngứa, nổi mẩn, mề đay, phù Quincke,...); Trên hệ hô hấp (sổ mũi, ngạt mũi, chảy nước mũi, khó thở); Trên hệ tiêu hóa (nôn mửa, co thắt đường tiêu hóa, hen...); (Trên tim mạch: tụt huyết áp...); Trên mắt (viêm kết mạc, đỏ mắt, ngứa...). Còn khi histamin tự do gắn vào thụ thể H2, nằm ở dạ dày sẽ làm dạ dày tiết nhiều axit, dễ gây viêm loét dạ dày, tá tràng.

 

Khi đó, chúng ta phải sử dụng các thuốc kháng histamin để điều trị. Thuốc kháng histamin có các loại: Bôi tại chỗ, sirô uống, viên uống và ống tiêm. Có 2 dòng kháng histamin chữa dị ứng là: H1 (thế hệ 1) và kháng histamin H2 (thế hệ 2):

 

Kháng histamin H1: Bao gồm thuốc được ra đời đầu tiên từ năm 1939 đến thuốc của những năm 1970 (promethazin hydroclorid, clorpheniramin maleat (dạng bào chế riêng hoặc kết hợp trong một số thuốc điều trị cảm cúm), brompheniramin maleat, diphenhydramin hydroclorid, hydroxyzin hydroclorid...). Loại này hiện không được dùng phổ biến vì thuốc có một số bất lợi như: Gây buồn ngủ và thời gian tác dụng ngắn, hơn nữa, phải dùng nhiều lần trong ngày.

 

Kháng histamin H2: Gồm các thuốc xuất hiện từ năm 1980 (như cetirizin, astemizol, loratidin, mequitazin, terfenadin, fexofenadin...). Thuốc khắc phục được những bất lợi của thuốc thế hệ 1: Thuốc không gây buồn ngủ và chỉ cần dùng 1 lần trong này.

 

Ngoài trị hoặc phòng một số biểu hiện của dị ứng cấp tính như: Côn trùng chích, viêm mũi dị ứng, viêm da dị ứng, nổi mề đay, viêm kết mạc dị ứng, sẩn ngứa..., một số thuốc kháng histamin còn được dùng để: Chống nôn say tàu xe, trị nhức nửa đầu, kích thích sự thèm ăn hay dùng như thuốc an thần gây ngủ...

 

 

- Trước tiên làm dịu một số trạng thái như phát ban, mày đay và dị ứng mũi, làm dịu một số triệu chứng khác như ngứa, buồn nôn, nôn.

 

- Cải thiện hay làm dịu các triệu chứng viêm mũi hay sốt do dị ứng thời tiết, làm dịu tình trạng chảy nước mũi, hắt hơi, viêm kết mạc mắt.

 

- Các thuốc kháng histamin làm dịu còn có tác dụng kiểm soát các chứng buồn nôn do rối loạn tiền đình, chóng mặt, buồn nôn do bệnh Ménière (chóng mặt kèm theo ù tai, điếc), làm dịu chứng buồn nôn và nôn do chứng đau nửa đầu (Migraine), phòng chứng buồn nôn, nôn sau phẫu thuật.

 

- Một số thuốc kháng histamin có tác dụng làm dịu rõ rệt như: diphenhydramin và promethazin có thể dùng để điều trị chứng mất ngủ. Một số thuốc làm dịu ho do kích thích như alimemazin, oxememazin nhưng làm keo dịch tiết.

 

- Một vài thuốc kháng histamin có thể ứng dụng tại chỗ để làm dịu vết chích do côn trùng đốt.

 

 

Bệnh glaucoma góc hẹp (bệnh tăng nhãn áp) không được dùng kháng histamin vì sẽ mau chóng đưa đến cơn tăng nhãn áp và bệnh nhân có thể mù hẳn mắt. Bác sĩ cần phải biết rõ bệnh nhân không có bệnh lý này mới được kê thuốc kháng histamin. Bởi nếu không biết có nguy cơ tăng nhãn áp mà cứ lạm dụng kháng histamin thì sẽ mang tai họa đến cho người bệnh.

 

Khi bệnh nhân bị bệnh tắc ruột hoặc hẹp môn vị cũng không được sử dụng thuốc này, vì thuốc sẽ làm cho nhu động ruột chậm hơn, ruột càng giãn ra, tình trạng liệt ruột càng đến sớm và nguy cơ tử vong cho người bệnh rất cao.

 

Bệnh phì đại tiền liệt tuyến là bệnh thường gặp ở nam giới lớn tuổi. Đối với những bệnh nhân này, nếu dùng thuốc kháng histamin đồng nghĩa với việc kích thích cho tiền liệt tuyến to hơn, khả năng gây bí tiểu càng nặng nề. Nếu bệnh nhân bị bí tiểu vì bất kỳ nguyên nhân nào mà mắc kèm dị ứng thì tuyệt đối không nên sử dụng kháng histamin, vì sẽ khiến nguy cơ ngộ độc trên thận, dẫn đến suy thận nặng.

 

 

Ngoài ra, thuốc kháng histamin nên thận trọng cho những người: phẫu thuật đường ruột, đại tràng; bệnh lý gan, thận; hen suyễn hoặc COPD; ho có đờm, ho do hút thuốc lá; khí phế thũng hoặc viêm phế quản mạn tính; bệnh tăng huyết áp, tim mạch hoặc mới gặp các tình trạng đau tim trong thời gian gần; động kinh hoặc rối loạn co giật khác; rối loạn đi tiểu; u tuyến thượng thận; cường giáp.

 

 

Phản ứng phụ thường gặp nhất khi dùng các thuốc kháng histamin làm dịu là làm suy giảm hệ thần kinh trung ương, thay đổi tuỳ theo từng cá thể, thường biểu hiện ức chế thần kinh (ngủ gà, khó chịu, giảm phản xạ, mệt), mất kết hợp vận động, chóng mặt. Những biểu hiện trên tăng mạnh nếu dùng thuốc kháng H1 cùng rượu ethylic hoặc thuốc ức chế thần kinh trung ương.

 

Tất cả các thuốc kháng histamin đều có thể gây ra các phản ứng phụ bất thường: buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau thượng vị, phát ban, các phản ứng quá mẫn, rối loạn máu, co giật, rối loạn giấc ngủ, tim đập nhanh, lú lẫn hoặc kích động run rẩy, tăng trương lực, rối loạn vận động, ảo giác, giảm hoặc mất bạch cầu hạt.

 

Các thuốc kháng histamin không làm dịu như astemizol, terfenadrin thường gây ra đánh trống ngực, loạn nhịp tim, đôi khi gây loạn nhịp tâm thất nguy hiểm (quãng QT kéo dài) có thể tử vong, hạn chế sử dụng các thuốc này.

 

Ngoài ra, bạn có thể sẽ bị khô miệng, hầu họng; khạc đờm khó; khó tiểu tiện, bí đái, liệt dương; rối loạn điều tiết thị giác, tăng áp lực trong mắt đặc biệt ở người có glôcôm góc đóng, đánh trống ngực…

 

 

 

 

 

Trước hết, có thể khẳng định thuốc chỉ điều trị được triệu chứng tạm thời. Muốn trị dứt điểm bệnh, bạn cần phải tìm hiểu rõ căn nguyên gây bệnh để loại bỏ nó. Chẳng hạn như: Bạn bị dị ứng với thành phần nào đó của mỹ phẩm; phấn hoa; màu sơn; thực phẩm (tôm, cua, bột nghệ...); thời tiết, môi trường ô nhiễm... thì cần tránh không tiếp xúc với chúng. Việc dùng thuốc chính vì thế cần phải kiên trì, dùng nhiều đợt mới hạn chế được tái phát. Tuy nhiên, cũng không nên dùng thuốc “vô tội vạ” dẫn đến “nghiện thuốc” khiến cho cơ thể bị lệ thuộc vào thuốc.

 

Trong thời kỳ mang thai, nhiều phụ nữ có tình trạng viêm mũi dị ứng, hen phế quản, mày đay hay chàm nặng lên, do vậy cần phải sử dụng thuốc chống dị ứng. Có 2 nhóm thuốc chủ yếu được sử dụng là kháng histamin và corticosteroid. Thuốc kháng histamin có hơn 40 hoạt chất và hàng trăm biệt dược.

 

Hầu hết phụ nữ mang thai có nhu cầu dùng thuốc kháng histamin thích hợp nhất với thế hệ hai như: acrivastin, cetirizin, loratadin, mizolastin và terfenadin... vì các thuốc này ít có tác dụng an thần và tác dụng phụ cholinergic cũng thấp hơn so với thế hệ một (alimemazin, chlopheniramin, promethazin). Loratadin và cetirizin có thể được coi là lựa chọn đầu tay trong thời kỳ mang thai. Đã có dữ liệu an toàn của các thuốc này trên một số lượng lớn bệnh nhân mang thai. Tuy nhiên, việc dùng như thế nào thì phải tuyệt đối tuân thủ chỉ định của thầy thuốc, chỉ nên sử dụng những thuốc có đầy đủ bằng chứng về độ an toàn.

 

 

- Không dùng thuốc cho người đang lái xe, vận hành máy móc, làm việc trên cao hoặc nơi nguy hiểm do thuốc gây ngủ.

 

- Không dùng thuốc cho người bị bệnh động kinh.

 

- Không được uống rượu, bia.

 

- Phải để xa tầm tay của trẻ em, nếu không dùng hết vỉ thuốc thì loại bỏ. Không tự ý sử dụng thuốc nếu không thật cần thiết. Không nên dùng promethazin cho trẻ em (nếu tiền sử gia đình đã có phản ứng) và người cao tuổi.

 

- Dùng thuốc trên da mà có hiện tượng chàm (eczema) phải ngưng thuốc.

 

- Không dùng cùng lúc với các thuốc ngủ, an thần kinh (barbituric, opiat, diazepam...). Các thuốc kháng cholin (atropin), thuốc trầm cảm, các kháng sinh aminoglycosid khác.